Мареш Тереза

доктор габілітований, професор, Університет Казимира Великого, Бидгощ, Польща.

ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1751-3948

E-mail: teresamaresz@ukw.edu.pl

Ключові слова:

багатонаціональна держава, Польща, поляки, «чужий», «свій».

Анотація

Польща завжди була багатонаціональною країною. На польських землях від Середньовіччя до сьогодні поляки та представники різних націй жили та функціонували, взаємодіючи між собою, і здебільшого намагалися співіснувати в гармонії. Предметом аналізу в цій статті є спільнота, що проживала в Польщі в минулому й перебуває там сьогодні. Загалом проаналізовано, наскільки полякам, на наш погляд, вдалося налагодити стосунки з «іншим» сусідом.

Посилання

Герасімчык, В. У. (2018). Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. Гродна.

Грицак, Я. (1996). Нариси з історії України: формування української модерної нації XIX–XX ст. Генеза.

Смолій, В. А., & Степанков, В. С. (2009). Українська національна революція ХVII ст. (1648–1676 рр.). Вид. дім «Києво-Могилянська академія».

Цьвікевіч, I. (1924). Кастусь Каліноўскі. Біографічна-гістарычны нарыс (к 60-годзьдзю яго сьмерці). Полымя, 2, 3–18.

Шаланда, А. (2017). Ацэнка ролі і знішчэння «Казыка-Салянскай» вайны 1648–1651 гг. у гісторыі Беларусі – найноўшая айчынная гістарыяграфія. В У. Р. Гусакоў і інш. (Ред.), Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура (Ч. 1), (с. 373–381). Мінск.

Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia AD 2020.Dane za rok 2020. (2021). Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza. https://www.iskk.pl/images/stories/Instytut/dokumenty/annuarium-statisticum-ecclesiae-in-polonia-dane-za-rok-2020.pdf.

Baruch, M. (1922). Ród Fukierów. Warszawa.

Biskup, M. (1971). W sprawie zagrożenia Olsztyna przez wojska krzyżackie w początkach 1521 roku. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 1, 139–145.

Biskup, M., & Labuda, G. (1986). Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – Społeczeństwo – Państwo – Ideologia. Gdańsk.

Bryła, W. (2016). Syn ziemian i rycerzy. Studia o twórczości i języku Wincentego Pola. Lublin.

Buchowski, K. (2009). Polacy i Litwini – wzajemne stereotypy przez wieki. Europa Orientalis. Studia z dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich, 1, 391–404.

Cała, A., Drozd, R., Madajczyk, P., Mirga, A., & Mironowicz, E. (1998). Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944–1989). Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk.

Chojnowski, A. (1976). Mniejszości narodowe w polityce rządów polskich w latach 1921–1926. Przegląd Historyczny, 67 (2), 593–616.

Dawidowicz, A. (2017). Problematyka mniejszości żydowskiej w myśli politycznej Stronnictwa Narodowego (1928–1939). Wschód Europy. Studia humanistyczno-społeczne, 3, 65–82.

Dobroński, A. (1993). Kształtowanie się granic Puszczy Zielonej. Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, 7, 78–85.

Drozd, R. (1993). Zasady rozmieszczania ludności ukraińskiej na Ziemiach Odzyskanych w ramach akcji «Wisła». Słupskie Studia Historyczne, 3, 97–112.

Drozdowski, M. R. (2019). Polityczne przyczyny powstania Chmielnickiego w opiniach szlachty Rzeczypospolitej. Studia Polsko-Ukraińskie, 6, 67–81.

Drugi powszechny spis ludności z dn. 9. XII. 1931 r.: Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Polska. (1938). GUS Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa Centralna Biblioteka Statystyczna. http://statlibr.stat.gov.pl/F?func=full-set-set&set_number
=001926&set_entry=000001&format=999.

Fic, M. (Red.) Wędrówka ludów. Powojenny transfer ludności w Polsce Ludowej. Katowice 2018.

Garbal, Ł. (2021). Wedlowie. Czekoladowe imperium. Wołowiec.

Głogowska, H. (2019). Konstanty Kalinowski (Kastuś Kalinouski) w świadomości Białorusinów w Polsce. Białoruskie Zeszyty Historyczne, 52, 138–190.

Greń, Z. (2009). Tożsamość Śląska: etniczna czy regionalna? H. Rusek, A. Drożdż (Red.), Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian (s. 251–267). Wrocław–Cieszyn,.

Grysińska-Jarmuła, K. (2016). Polsko-niemieckie relacje w Bydgoszczy w tzw. okresie pruskim. Dobre o złe sąsiedztwa. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Historia kluczem do zrozumienia współczesnych relacji międzysąsiedzkich (s. 66–79). Bydgoszcz.

Grysińska-Jarmuła, K. (2017). Wielkopolskie ziemiaństwo polskie i niemieckie w XIX i początkach XX wieku. Współpraca czy koegzystencja. K. Grysińska-Jarmuła, T. Maresz (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Od konfliktu do współistnienia i współpracy: T. 1. Bliscy i dalecy sąsiedzi (s. 68–86). Bydgoszcz.

Grysińska-Jarmuła, K. (2018). Pomniki pruskie w kontekście zmieniającej się sytuacji politycznej, tj. powrotu Bydgoszczy do macierzy w 1920 roku. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwo. Obce – nasze – inne: Т. 2. Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze (s. 225–242). Bydgoszcz.

Grysińska-Jarmuła, K. (2019). Muzyka jako płaszczyzna współpracy polsko-niemieckiej społeczności XIX-wiecznej Bydgoszczy. У С. И. Маловичко и др. (Ред.), Хорошие и плохие соседи. Практики межекультурных коммуникаций (с. 183–195). Орехово-Зуево.

Grzędzicki, Ł. (2020). «Kaszuby nie należą do Polski, one Polskę stanowią». C. Obracht-Prondzyński, M. Milewska (Red.), Tożsamość – Kultura – Równość. Refleksje z okazji piętnastolecia Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (s. 98–112). Gdańsk.

Hładyłowicz, K. J. (1932). Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku. Lwów. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/263454/edition/217243/content.

Jurgėla, K. R. (1970). Kosto Kalinausko suėmimas. Lietuvos sukilimas 1862–1864 metaisr(pp. 531–537). Chicago–Boston.

Kąkolewski, I. (2010). Niemcy. M. Kopczyński, W. Tygielski (Red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej (s. 81–98). Warszawa.

Kamiński, A. (1983). Andrzej Małkowski (2 wyd.). Warszawa.

Kłudkiewicz, K. (2018). Nasze, czyli czyje? Wielkopolskie zabytki w oczach Polaków i Niemców w XIX i na przełomie XIX i XX wieku. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Obce – nasze – inne: T. 2. Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze (s. 201–215). Bydgoszcz.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (1997). Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483.

Krasowska, J. (2013). Religia jako czynnik wpływający na tożsamość narodową Polaków. Studia Sandomierskie: teologia, filozofia, historia, 20 (2), 109–123.

Krawczyk, J. (1990). Matejko i historia. Warszawa.

Krzyżanowski, L. (2022). «Obcy» w polskich sądach w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Sąsiad w historycznej narracji narodowej, red. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (s. 98–111). Bydgoszcz.

Kuciel-Frydryszak, J. (2012). Słonimski: heretyk na ambonie, Warszawa.

Kulińska, L. (2016). Terroryzm w II RP – Ukraińska Wojskowa Organizacja i Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka, 2, 87–108.

Kurczewski, G. (2012). Gniazda na Spiszu – kolebka winiarni fukierowskiej. Almanach Muszyny 2012 (s. 1–11). http://bliskotokaju.pl/wp-content/uploads/2013/12/
Kurczewski-Gniazda-na-Spiszu-kolebka-winiarni-fukierowskiej.pdf.

Lista pytań w Narodowym Spisie Powszechnym 2021. (2021). Główny Urząd Statystyczny. https://spis.gov.pl/lista-pytan-w-nsp-2021/.

Litwinowa, T. F. (2018). Поляки сквозь призму идентичности украинской элиты середины XIX в. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Obce – nasze – inne: T. 1. Bliscy i dalecy sąsiedzi (s. 102–111). Bydgoszcz.

Maresz, T. (2014). Społeczność średniowiecznego Torunia i jej warunki mieszkalne. G. Pańko, M. Skotnicka-Palka, B. Techmańska (Red.), Edukacja – Kultura – Społeczeństwo: Т. 3. Społeczeństwo 2011 (s. 9–27). Wrocław.

Mirga, A., & Mróz, L. (1994). Cyganie. Odmienność i nietolerancja. Warszawa.

Motyka, G. (2011). Od rzezi wołyńskiej do akcji «Wisła»: konflikt polsko-ukraiński 1943–1947. Kraków.

Nikitorowicz, J. (2013). Kompetencje do komunikacji międzykulturowej w aspekcie tradycyjnej wielokulturowości regionu i procesów migracyjnych. Pogranicze. Studia Społeczne, XXI, 9–26.

Nitschke, B. (1999). Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949. Zielona Góra.

Obracht-Prondzyński, C. (2002). Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością. Gdańsk.

Odrodzenie życia żydowskiego w Polsce po 1989 roku, (2019, 4 czerwca). Polin. Muzeum Historii Żydów Polskich https://polin.pl/pl/aktualnosci/2019/06/03/
odrodzenie-zycia-zydowskiego-w-polsce-po-1989-roku.

Oto najlepsi naturalizowani sportowcy występujący w polskiej reprezentacji, serwis Onet «Przegląd Sportowy» (2021, 1 maja) https://przegladsportowy.onet.
pl/plebiscyt-przegladu-sportowego/najlepsi-naturalizowani-sportowcy-wystepujacy-w-polskiej-reprezentacji/2htsr1b.

Pabian, A. (2015). Obcy i bliscy. Menonici z Pomorza i Kujaw w czasach nowożytnych. M. Białkowski, Z. Biegański, T. Maresz, W. Polak (Red.). Swojskość i obcość w regionie kujawsko-pomorskim (s. 23–57).Toruń.

Paruzel, E. (1993). Wzór osobowy Polaka w ujęciu Narodowej Demokracji na początku XX wieku. Dzieje Najnowsze, 3, 1–11.

Piejka, A. (2016). Tolerancja i integracja drogą do pokojowego współistnienia w społeczeństwie wielokulturowym. Studia z Teorii Wychowania, 7 (2), 157–170.

Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku: Mieszkania, ludność, stosunki zawodowe, tablice państwowe. (1927). Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa Centralna Biblioteka Statystyczna. http://statlibr.stat.gov.pl/F?func=full-set-set&set_number
=001944&set_entry=000001&format=999.

Purat, A. (2022). Obraz «Innego». Rzecz o nacjonalizmie w społeczeństwie Galicji Wschodniej w dwudziestoleciu międzywojennym. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Sąsiad w historycznej narracji narodowej (s. 85–97). Bydgoszcz.

Radzik, R. (1996). Konstanty Kalinowski – refleksje nad tożsamością narodową postaci polsko-białoruskiego pogranicza. Białostocki Przegląd Kresowy, 4, 147–155.

Rusek, H. (2015). Wielokulturowość z konfliktem w tle – Ślązacy: naród? Narodowość? Grupa etniczna? D. Misiejuk, J. Nikitorowicz, A. Sadowski (Red.), Pogranicze. Studia Społeczne, 25, 121–134.

Snyder, T. (2006). Rekonstrukcja narodów. Polska, Ukraina, Litwa, Białoruś 1569–1999 (M. Pietrzak-Merta, tłum.). Sejny.

Sobecki, M. (2007). Kultura polska na wschodnich pograniczach. Studium tożsamości kulturowej Polaków na Grodzieńszczyźnie z perspektywy edukacji międzykulturowej. Białystok.

Stola, D. (2000). Emigracja pomarcowa. Prace Migracyjne, 34, 1–21. https://www.migracje.uw.edu.pl/
wp-content/uploads/2016/12/034.pdf.

Stopka, K. (2017). Ormianie polscy – siedem wieków istnienia. Warszawa. https://www.senat.gov.pl/gfx/senat
/pl/senatopracowania/152/plik/ot-655_do_internetu.pdf.

Tablice z ostatecznymi danymi w zakresie przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu oraz przynależności do wyznania religijnego, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. (2023, 28 września). Główny Urząd Statystyczny. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/nsp-2021/nsp-2021-wyniki-ostateczne/tablice-z-ostatecznymi-danymi-w-zakresie-przynaleznosci-narodowo-etnicznej-jezyka-uzywanego-w-domu-oraz-przynaleznosci-do-wyznania-religijnego,10,1.html.

Techmańska, B. (2016). Stosunki sąsiedzkie na dolnośląskiej wsi w pierwszych latach powojennych. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwa. Historia kluczem do zrozumienia współczesnych relacji międzysąsiedzkich (s. 95–109). Bydgoszcz.

Terlecki, R. (1993). Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej. Warszawa.

Tomaszewski, J. (2005, czerwiec). Czy istnieje naród śląski? Internet Archive Wayback Machine. https://web.archive.org/web/20051220163802/http://ornatowski.com/lib/slazacy.htm.

Topolska, M. B. (2002). Społeczeństwo i kultura w Wielkim Księstwie Litewskim od XV do XVIII wieku. Poznań–Zielona Góra.

Topolska, M. B. (2009). Przemiany zachodnio-europejskiego pogranicza kulturowego pomiędzy Bugiem a Dźwiną i Dnieprem (polsko-litewsko-białorusko-ukraińskie losy od XV do początku XX wieku). Zielona Góra.

Tygielski, W. (2005). Włosi w Polsce w XVI–XVII Wieku. Utracona szansa na modernizację. Warszawa.

Tyszkiewicz, J. (2013). Tatarzy. M. Kopczyński, W. Tygielski (Red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej (s. 133–146). Warszawa.

Uchwała nr 20/370/2015 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 7 października 2015 r. dotycząca wydania Dekretu Ogólnego Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła. (2016). Acta Konferencji Episkopatu Polski, 27. https://episkopat.pl/wp-content/uploads/2016/04/dekret_
ogolny.pdf.

Urbanek, M. (2013). Tuwim. Wylękniony bluźnierca. Warszawa.

Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1921 nr 44 poz. 267.

Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141.

W 2019 r. nieznaczny spadek chodzących do kościoła. (2020, 10 grudnia). Katolicka Agencja Informacyjna. https://www.ekai.pl/w-2019-r-nieznaczny-spadek-chodzacych-do-kosciola/.

Wijaczka, J. (2010). Szkoci. M. Kopczyński, W. Tygielski (Red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej (s. 201–214).Warszawa.

Wojnar, M. (2020). Myśl polityczna Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w drugiej połowie lat trzydziestych w świetle nowych dokumentów. Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej, 55 (2), 95–115.

Woźniczka, Z. (2020). Załamanie się koncepcji współpracy z Ukraińcami 1943–1945 (wybrane aspekty). J. Laski, L. Suchanek (Red.), Humanistyka między narodami. Interdyscyplinarne studia polsko-ukraińskie (s. 263–283). Białystok–Kraków.

Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011. Podstawowe informacje o sytuacji demograficzno-społecznej ludności Polski oraz zasobach mieszkaniowych Opracowanie przygotowane na Kongres Demograficzny w dniach 22–23 marca 2012. (2012). Główny Urząd Statystyczny. https://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/lu_nps2011_wyniki_nsp2011_22032012.pdf

Wysocka, A. (2018). Kompleks szkół dla mniejszości niemieckiej – «Heimatstil» w międzywojennej Bydgoszczy. T. Maresz, K. Grysińska-Jarmuła (Red.), Dobre i złe sąsiedztwo. Obce – nasze – inne: Т. 2. Sąsiedzi w historiografii, edukacji i kulturze (s. 216–224). Bydgoszcz.

Zaremska, H. (2021). Przywileje Kazimierza Wielkiego dla Żydów i ich średniowieczne konfirmacje. Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina Krakowska (s. 143–171). Warszawa.

Żbikowski, A. (2010). Żydzi, M. Kopczyński, W. Tygielski (Red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej (s. 99–114).Warszawa.

Zdziebło, K. (2017). Wielokulturowość współczesnego społeczeństwa wyzwaniem dla edukacji i kształcenia ustawicznego. Kwartalnik Pedagogiczny, 2, 187–203.

Zgórniak, M. (2004). Jan Matejko 1838–1893: kalendarium życia i twórczości. Kraków.

Żurawska, E., & Sperka, J. (Red.). (2015). W cieniu tragedii wołyńskiej 1943 roku. 70. rocznica mordów Polaków na Kresach Południowo-Wschodnich Rzeczypospolitej. Katowice.